Ẩm thực Việt Nam: Tinh hoa các món ăn Bắc – Trung – Nam

Ẩm thực Việt Nam luôn là đề tài thú vị khi nhắc đến Việt Nam, không chỉ phong phú món ăn và đa dạng công thức chế biến, ẩm thực còn thể hiện nhân sinh quan của con người cùng điều kiện tự nhiên đặc trưng của vùng khí hậu nhiệt đới.

Có lịch sử lâu đời và vị trí địa lý khác biệt nên mỗi vùng miền trên lãnh thổ hình chữ S luôn có những món ăn mang hương vị riêng, không thể hòa lẫn. Từ đó góp phần tạo nên nền ẩm thực Việt Nam đa sắc, thu hút mọi thực khách trong và ngoài nước.

Ẩm thực Việt Nam là gì?
Ẩm Thực Việt Nam là cách gọi của nguyên lý pha trộn gia vị, phương thức chế biến và những thói quen ăn uống nói chung của người Việt và các dân tộc thuộc Việt trên đất nước Việt Nam. Tuy có nhiều sự khác biệt nhưng vẫn bao hàm ý nghĩa khái quát nhất để chỉ tất cả những món ăn phổ biến trong cộng đồng các dân tộc thiểu số nhưng vẫn tương đối phổ thông trong cộng đồng người Việt.

Đặc điểm của nền ẩm thực Việt Nam
Nguyên tắc phối hợp
Cách pha trộn nguyên liệu trong ẩm thực Việt Nam thường không quá cay, quá ngọt hay quá béo. Ngoài đường, muối thì các nguyên liệu phụ (gia vị) để chế biến món ăn cũng rất phong phú và đa dạng, có thể kể đến:

Các loại rau thơm như húng quế, tía tô, hành lá, kinh giới, mùi tàu,…
Gia vị thực vật như ớt, tiêu, sả, hẹ, gừng, chanh,…
Gia vị lên men như mẻ, mắm tôm, giấm bỗng,…
Khi thưởng thức món ăn, nguyên tắc phối hợp nguyên liệu còn được thể hiện rõ nét hơn: Người Việt ít khi thưởng thức từng món ăn một cách riêng biệt. Thay vào đó là sự hòa trộn các món ăn từ đầu đến cuối trong cùng một bữa. Theo đó, thức ăn sẽ được xúc ra tô, đĩa và bày trong mâm tròn, bên cạnh luôn có chén nước chấm để giúp khẩu vị đậm đà hơn.

Một nét đặc trưng, đặc biệt khác ở ẩm Thực Việt Nam mà hầu hết các nước phương Tây không có đó chính là nước mắm – gia vị được sử dụng thường xuyên khi chế biến các món ăn của người Việt. Ngoài ra còn có các loại nước chấm khác như tương bần, xì dầu (làm từ đậu nành) mang đến hương vị cuốn hút cho từng món ăn.

Nguyên lý chế biến
Có 2 nguyên lý chế biến trong ẨM THỰC VIỆT NAM, đó là: âm dương phối triển và ngũ hành tương sinh.

Âm dương phối triển
Các nguyên liệu chế biến sẽ được sử dụng một cách tương sinh hài hòa với nhau, như món ăn có tính hàn thì phải có gia vị cay nóng đi kèm và ngược lại. Các nguyên liệu tính nóng phải được nấu cùng nguyên liệu có tính lạnh để tạo sự cân bằng cho món ăn.

Ngũ hành tương sinh
Để đảm bảo được sự cân bằng âm dương, người Việt phải phân biệt năm mức âm dương của thức ăn theo ngũ hành, bao gồm: Hàn (lạnh, âm nhiều, hành thủy), Nhiệt (nóng, dương nhiều, hành hỏa), Ôn (ấm, dương ít, hành mộc), Lương (mát, âm ít, hành kim), Bình (trung tính, hành thổ).

Theo vùng miền, dân tộc
Tuy có những nét chung nói trên nhưng ẩm thực tại mỗi vùng miền vẫn mang đặc điểm khác nhau, phụ thuộc vào vị trí địa lý, khí hậu và phong tục tập quán,…

Ẩm thực miền Bắc: Đặc trưng với khẩu vị mặn mà, đậm đà, không đậm vị cay, ngọt như những vùng khác, chủ yếu sử dụng nước mắm loãng và mắm tôm. Các món ăn đặc sắc có thể kể đến như: phở Hà Nội, bún chả, bún thang, nem, thịt đông,…
Ẩm thực miền Nam: Có thiên hướng hảo vị chua ngọt, thường nêm đường và sử dụng nước cốt dừa để tạo vị béo. Với những nguyên liệu đơn giản, bình dị, người dân miền Nam có thể tạo nên các món ăn hấp dẫn như gỏi cuốn, bún mắm, hủ tiếu Nam Vang, bánh ít, chè chuối,…
Ẩm thực miền Trung: Được biết đến với vị cay nồng, phối trộn nhiều nguyên liệu tạo nên sự phong phú về màu sắc và hương vị cho món ăn. Huế được xem là cái nôi của ẩm thực miền Trung. Một số món ăn đặc trưng có thể kể đến như: cao lầu, cơm hến, bún bò Huế, bánh xèo, bánh bột lọc, chả ram,…
Ẩm thực dân tộc: Với 54 dân tộc sống tại nhiều vùng địa lý, khí hậu khác nhau nên ẩm thực của họ đều mang bản sắc rất riêng biệt. Nhiều món ăn thuộc các dân tộc đã trở thành đặc sản của đất nước Việt Nam, có thể kể đến như: mắm bò hóc, lợn sữa và vịt quay mắc mật, phở cốn sủi, xôi nếp nương, thịt chua,…
Trên thế giới: Theo bước chân, người Việt đã mang nền ẩm thực nước nhà truyền bá rộng rãi tại các quốc gia khác, nơi mà họ ngụ cư như Thái Lan, Lào, Trung Quốc,… và các nước châu Âu. Tuy nhiên, ẩm thực Việt Nam tại các quốc gia trên thế giới đã ít nhiều bị lai tạp với ẩm thực bản địa để phù hợp hơn với khẩu vị của cộng đồng dân cư tại đó.
Nét đặc trưng trong ẩm thực của người Việt
Tính hòa đồng hay đa dạng

Điểm nổi bật của ẩm thực nước ta từ Bắc chí Nam đó là tính cách dễ dàng tiếp thu văn hóa, đặc biệt là văn hóa ẩm thực của các dân tộc khác trên lãnh thổ Việt, từ đó cải biên để phù hợp với khẩu vị chung và trở nên phổ biến.
Đậm đà hương vị

Nước mắm là gia vị đặc trưng thường được người Việt nêm vào món ăn cùng nhiều phụ gia khác khi chế biến, tạo nên hương vị đậm đà khó cưỡng. Ngoài ra, mỗi món ăn khác nhau còn đi kèm với loại nước chấm phù hợp.
Ít mỡ

Người Việt Nam rất chuộng các món ăn được chế biến từ rau, củ, quả nên thường ít mỡ (khá ít món ăn ngập dầu), không dùng nhiều thịt như các nước phương Tây, cũng không dùng nhiều dầu mỡ như các món của người Hoa.
Dùng đũa

Tương tự như một số quốc gia châu Á khác, việc dùng đũa khi thưởng thức món ăn cũng là nét đặc trưng trong văn hóa ẩm thực của người Việt. Đôi đũa luôn có mặt trong mọi bữa cơm, người Việt ít khi dùng nĩa để xiên thức ăn như người phương Tây. Theo đó, việc cầm và gắp đũa sao cho khéo và không bị rớt đồ ăn cũng là một nghệ thuật.

Ngon và lành

Ẩm thực Việt Nam được chế biến theo nguyên tắc cân bằng âm dương rất thú vị. Các nguyên liệu có tính hàn sẽ được kết hợp với gia vị ấm nóng và ngược lại, từ đó tạo nên sự ngon miệng và lành tính cho món ăn.
Cộng đồng hay tập thể

Tính cộng đồng được thể hiện rất rõ trong văn hóa ẩm thực Việt Nam. Trên mâm cơm của người Việt luôn xuất hiện bát nước chấm chung hoặc được múc riêng từ bát chung ấy.
Hiếu khách

Đối với người Việt, lời mời chính là sự giao thiệp, tình cảm và trân trọng. Do đó, trước mỗi bữa ăn, họ thường có thói quen mời nhau.
Dọn thành mâm

Khác với việc ăn món nào mới đưa món đó lên của người phương Tây, thói quen đặt các đĩa thức ăn vào mâm, dọn lên cùng lúc là nét đặc trưng tiêu biểu trong văn hóa ẩm thực của người Việt.
Tổng hòa nhiều chất và nhiều vị

Các món ăn của người Việt thường được kết hợp từ nhiều nguyên liệu, gia vị, tạo nên sự trù phú, hài hòa các vị như chua, cay, mặn, ngọt, bùi béo,…